Hoogleraar psychologie Douwe Draaisma zegt in de NRC dat hij afgelopen donderdag met spanning voor de TV heeft gezeten en dat hij zijn oren niet kon geloven toen Rutte verklaarde dat hij zich écht niet kon herinneren dat hij het over Omtzigt had gehad. “Het meest waarschijnlijke scenario is dat hij heeft gejokt, ook donderdag in het debat in de Tweede Kamer,” zegt Draaisma vandaag in het NRC.
Vertrouwen op hun macht
Zonder alle praattafels te willen overdoen, vraag ik me af hoe het kan gebeuren dat een man die toch zo gepokt en gemazeld is, zo door de mand kan vallen. Ik stap daarbij voor nu even af van deze specifieke situatie. Het lijkt een fenomeen te zijn waar niet alleen Rutte last van heeft. Kijk naar mensen die ook min of meer gevallen zijn, of gekend zijn, door al te vanzelfsprekend te vertrouwen op hun machtspositie. En niet alleen op hun machtspositie maar op henzelf als de grote verlosser. Trump, Poetin, Erdogan en Xi, om maar enkele hedendaagse voorbeelden te noemen. Maar ook in het verleden waren er voorbeelden. Nixon, Castro en in Nederland misschien zelfs Lubbers.
Absolute macht of idealisme?
Zijn al deze lieden hun positie begonnen met de gedachte van absolute macht? Enkelen wellicht, maar de meesten waarschijnlijk niet. Ik kan mij niet voorstellen dat Castro destijds de macht overnam om de macht in handen te krijgen. Ik denk dat hij oprecht boos was op de toenmalige regering en de situatie in ‘zijn’ land wilde verbeteren. Wat gebeurt er dan in de loop van de tijd dat hij, net als nagenoeg alle andere machtshebbers, in die positie de absolute macht naar zich toetrekt en steeds verder van zijn oorspronkelijk enthousiasme en idealen afdwaalt?
Zijn het dan zelfkickers, narcisten die dit soort leiderschap naar zich toetrekken? Zijn ze dat al voordat ze aan hun taak beginnen? Of worden ze het in de loop van de tijd dat ze aan de macht zijn? Gebeurt het na een bepaalde tijd aan de macht? Gebeurt het met alle machthebbers?
Psychopaten aan de macht
Is het een menselijk fenomeen dat ons allen zou overkomen als we in zo’n situatie zitten? Ooit heb ik ergens gelezen, ik weet niet meer waar of van wie, dat je als CEO van een grote multinational een psychopaat moet zijn om te kunnen leiden en vooral om te overleven. Het is een vreemde plek in de maatschappij of in een organisatie. Alles hangt van jou af en alle normale twijfel en onzekerheid die een mens heeft, kun je maar beter niet tonen. Dat is waarom je ofwel ‘gestoord’ moet zijn, ofwel een kringetje van vertrouwelingen om je heen moet verzamelen waar je wel die twijfel en onzekerheid kwijt kunt.
Kritische vertrouwelingen of ja-knikkers
Is het die keuze van vertrouwelingen die cruciaal is voor het ‘normaal’ blijven van een man aan de top. En geldt dat ook voor vrouwen? Het lijkt Merkel tenslotte wel te lukken. Als je alleen maar ja-knikkers om je heen verzamelt of als oorspronkelijk kritische mensen ja-knikkers worden, heb je geen weerwoord en wordt alles dat je bedenkt en doet de enige waarheid. Is het dan vreemd dat je zelf, als leider, ook het verschil tussen goed en fout niet meer scherp hebt?
Misschien niet, maar waar je wel zelf verantwoordelijk bent, is om voldoende kritische mensen om je heen te verzamelen en te houden, die jou scherp houden. Die ervoor zorgen dat jij niet in jezelf gaat geloven als een god met de enige waarheid.
Kritiek als aanval
Is dat waar Rutte het heeft laten lopen? En Castro, Poetin en Xi? Van Mark Rutte is bekend dat hij een nauwe kring van vertrouwelingen heeft waar hij op vaart. Vaak genoeg heeft hij zijn positie moet bevechten als hij zich zogenaamd iets weer niet kon herinneren. Zou die groep vertrouwelingen het hem adviseren? Omdat ze alle kritiek als een aanval zien. Een aanval waartegen hij zich moet verdedigen.
Leidt macht zo tot narcisme? Sluipt het er zo in? Hebben ze het zelf in de gaten? Hebben de vertrouwelingen voldoende ruggengraat om kritisch te blijven als ze eerder wel waren?
Is dat het moment waarop nieuwe idealisten en wereldverbeteraars de oude macht omverwerpen? Waarop er nieuwe beloften worden gedaan, die verdacht veel lijken op de beloften waarmee de oude leider aan de macht kwam? Elke generatie weer opnieuw. Met nieuwe vertrouwelingen en nieuwe idealen die beloven wat de oude leider niet heeft kunnen waarmaken.
Hoe dan wel?
Geen kleine groep van vertrouwelingen, maar een steeds wisselende klankbordgroep en verplicht luisteren naar kritiek? Kritiekloosheid in die groep bestraffen (bijv. met ontslag), net als liegen door de leider. Een maximum bestuursperiode van bijv. 8 jaar zonder mogelijkheid van ‘onsterfelijkheid’ zoals Xi en Poetin hebben geregeld.
Een regering die los staat van een Kamer(meerderheid) en dus ook de minister-president kiezen, los van Tweede Kamer verkiezingen. Kortom, het bestuur dus echt loskoppelen van volksvertegenwoordiging.
Is dit een oplossing? Doorgaan op deze weg is in elk geval niet de goede weg. Het lijkt echter wel het goede moment om een verandering door te voeren. Zoals als door zovelen wordt gezegd zitten we op een kruispunt van tijden. Kunnen we deze keer de goede kant opgaan?
Blijf gezond en blijf jezelf.
Reactie plaatsen
Reacties